Lý thuyết triển vọng - Tài chính hành vi hé lộ bản chất "con người" trong quá trình ra quyết định của trader

Lý thuyết triển vọng (Prospect Theory) là một trong những lý thuyết được quan tâm và đánh giá cao nhất trong lĩnh vực tài chính hành vi.

Đi sâu vào những phức tạp về mặt tâm lý ảnh hưởng đến các quyết định tài chính, lý thuyết này thách thức các mô hình truyền thống vốn coi con người là những chủ thể hoàn toàn lý trí. Thay vào đó, nó nhấn mạnh vào cách mọi người cảm nhận về lợi nhuận, thua lỗ và rủi ro theo những cách thường đi ngược lại trực giác.

Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn các nguyên lý cốt lõi của lý thuyết đột phá này, tiết lộ khía cạnh con người trong việc ra quyết định tài chính.

Giới thiệu về Tài chính Hành vi

Tài chính hành vi là một lĩnh vực tài chính hấp dẫn, đi sâu vào những ảnh hưởng tâm lý đằng sau các quyết định tài chính.



Các mô hình tài chính truyền thống, bắt nguồn từ Giả thuyết Thị trường Hiệu quả, cho rằng các cá nhân hoàn toàn lý trí, luôn hành động để tối đa hóa tài sản của họ. Tuy nhiên, vô số quan sát và nghiên cứu trong thế giới thực đã chỉ ra rằng hành vi của con người thường đi chệch hướng so với những giả định lý tưởng này.

Tài chính hành vi cố gắng thu hẹp khoảng cách này bằng cách tích hợp những hiểu biết về tâm lý học với lý thuyết tài chính truyền thống để mang lại một cái nhìn toàn diện hơn về việc ra quyết định kinh tế.

Lý thuyết triển vọng là gì?

Lý thuyết triển vọng, được giới thiệu bởi các nhà tâm lý học Daniel Kahneman và Amos Tversky vào năm 1979, đã thách thức các mô hình ra quyết định kinh tế truyền thống. Thay vì miêu tả các cá nhân là những chủ thể hoàn toàn lý trí, Lý thuyết triển vọg đi sâu vào cách mọi người đưa ra lựa chọn khi đối mặt với sự không chắc chắn và rủi ro.

Lý thuyết cho rằng mọi người đánh giá các kết quả tiềm năng tương đối với một điểm tham chiếu và thể hiện thái độ không nhất quán đối với những rủi ro liên quan đến lợi nhuận so với những rủi ro liên quan đến thua lỗ.

Vai trò quan trọng của điểm tham chiếu

Điểm tham chiếu là một khái niệm trung tâm của Lý thuyết triển vọng. Chúng ta không đánh giá kết quả một cách riêng lẻ. Thay vào đó, việc đánh giá của chúng ta luôn luôn tương đối với một chuẩn mực hoặc điểm tham chiếu nào đó, thường là tình trạng hiện tại của chúng ta hoặc một mục tiêu cụ thể.

Ví dụ, bạn sẽ cảm thấy vui sướng nếu bạn đang mong đợi khoản tiền thưởng $500 và nhận được $1.000. Nhưng nếu bạn đang mong đợi $1.500, thì cùng số tiền $1.000 đó sẽ khiến bạn thất vọng. Giá trị tuyệt đối là giống nhau, nhưng điểm tham chiếu sẽ thay đổi nhận thức.

Hiểu về hiện tượng ác cảm thua lỗ (Loss Aversion)

Ác cảm thua lỗ là hệ quả nổi tiếng nhất của Lý thuyết triển vọng. Đây là ý tưởng cho rằng nỗi đau thua lỗ về mặt tâm lý mạnh hơn niềm vui từ khoản lợi nhuận tương đương.

Ví dụ, nỗi buồn khi mất đi $100 thường lớn hơn niềm vui nhận được $100. Điều này có thể dẫn đến những hành vi có vẻ không hợp lý. Chẳng hạn, mọi người có thể tránh bán tài sản đã giảm giá để tránh nỗi đau tâm lý khi chấp nhận một khoản lỗ, ngay cả khi việc giữ lại tài sản đó là không tối ưu về mặt tài chính.

Độ nhạy giảm dần: Tại sao tất cả đô la không bằng nhau?

Một khía cạnh thú vị khác của Lý thuyết triển vọng là độ nhạy giảm dần. Điều này có nghĩa là khi quy mô của lợi nhuận hoặc thua lỗ tăng lên, tác động cảm xúc gia tăng của mỗi đơn vị bổ sung sẽ giảm.

Bạn có thể cảm nhận được niềm vui khi tìm thấy 10 đô la trên đường phố, nhưng nếu bạn tìm thấy 10 đô la khác thì niềm hạnh phúc tăng thêm sẽ ít hơn lần đầu tiên. Tương tự, nỗi đau mất tiền giảm dần khi số tiền bị mất tăng lên, mặc dù cảm giác đó không bao giờ dễ chịu.

Trọng số xác suất: Nhận thức sai lệch của chúng ta về rủi ro

Con người có mối quan hệ phức tạp với xác suất. Chúng ta thường cần phải đánh giá các khả năng một cách chậm rãi hơn. Tuy nhiên, thay vào đó, chúng ta lại quá nhấn mạnh vào khả năng xảy ra các sự kiện hiếm hoi, trong khi giảm nhẹ xác suất xảy ra của các sự kiện phổ biến hơn. Điều này có thể dẫn đến những hành vi như chi quá nhiều tiền cho vé số, do cơ hội trúng thưởng rất nhỏ, hoặc mua bảo hiểm quá mức cho các sự kiện khó xảy ra.

Hiệu ứng đóng khung (Framing Effect)

Hiệu ứng đóng khung là một thiên kiến nhận thức, trong đó mọi người đưa ra quyết định về các lựa chọn dựa trên việc chúng được trình bày theo hướng tích cực hay tiêu cực.

Ví dụ, một quy trình y tế với "tỷ lệ sống sót 90%" có thể được lựa chọn nhiều hơn so với quy trình có "tỷ lệ tử vong 10%", mặc dù về mặt thống kê chúng có nghĩa giống nhau.

Cách thức các lựa chọn đầu tư hoặc rủi ro được định hình trong lĩnh vực tài chính có thể ảnh hưởng đáng kể đến quyết định của một cá nhân.

Ý nghĩa đối với quá trình ra quyết định tài chính

Những hiểu biết sâu sắc từ Lý thuyết triển vọng có những tác động to lớn đến các hoạt động tài chính khác nhau, từ đầu tư cá nhân đến biến động thị trường rộng lớn hơn.

Chẳng hạn, các nhà tư vấn tài chính có thể hưởng lợi từ việc hiểu những thiên kiến và lối suy luận này khi giao tiếp với khách hàng. Bằng cách định hình các cuộc thảo luận phù hợp với tâm lý con người, họ có thể hướng dẫn khách hàng đưa ra các quyết định tài chính tốt hơn.



Ngoài ra, thị trường chứng khoán cung cấp nhiều ví dụ thực tế về Lý thuyết triển vọng. Hiệu ngược vị thế (disposition effect), trong đó các nhà đầu tư giữ cổ phiếu thua lỗ quá lâu trong khi bán cổ phiếu lãi quá nhanh, biểu hiện trực tiếp của ác cảm thua lỗ và độ nhạy giảm dần.


Tóm lại, mặc dù tài chính truyền thống cung cấp các công cụ và mô hình có giá trị, nhưng nó thường bỏ qua sự phức tạp trong hành vi của con người. Cảm xúc, nhận thức và thiên kiến nhận thức ảnh hưởng đáng kể đến các quyết định tài chính.

Bằng cách nắm bắt kiến thức này, chúng ta có thể hiểu thị trường tài chính và cảm xúc của chính mình với góc nhìn toàn diện và sáng suốt hơn, nhận ra sự tương tác giữa tâm trí và tiền bạc của chúng ta.

Việc điều hướng thế giới tài chính đòi hỏi nhiều thứ hơn là chỉ hiểu về các con số; nó đòi hỏi nhận thức về vũ điệu phức tạp giữa tâm lý học và việc ra quyết định. Nắm bắt những hiểu biết sâu sắc của Lý thuyết triển vọng có thể giúp bất kỳ ai đưa ra những lựa chọn sáng suốt hơn!


Đừng quên THẢ TIM, SHARE VÀ COMMENT để ủng hộ mình nhiều hơn nữa nhé!! Nice day cả nhà